การยกย่องสถานภาพของสตรี

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดให้เลิกประเพณีที่โหดร้าย โดยเฉพาะการใช้กำลังฉุดคร่าสตรี ทรงให้สตรีมีสิทธิในการเลือกคู่ครอง ทรงยกย่องให้หญิงและชายเท่าเทียมกัน เป็นการเชิดชูเกียรติและยกย่องสถานะของสตรีไทยให้เท่าเทียมชาย ซึ่งแต่เดิมนั้นผู้หญิงถูกกดขี่เสมือนสัตว์ เดรัฐฉาน ในขณะที่ผู้ชายเป็นคนและทรงห้ามสามีขายภรรยา ห้ามบิดามารดาขายบุตร และห้ามบังคับขืนใจลูกสาวให้แต่งงาน หากเจ้าตัวไม่ยินยอม (ประกาศเลขที่ 271, 294) ในทำนองเดียวกันพระองค์ทรงอนุญาตให้เจ้าจอม หม่อมห้าม หรือฝ่ายใน ถวายบังคมลาเพื่อไปมีครอบครัวใหม่ได้โดยเสรี และในขณะเดียวกัน พระองค์ทรงยกระดับฐานะของสตรี ทรงให้สตรีมีสิทธิในการศึกษาเท่าเทียมชาย โดยทรงว่าจ้างนางบรัดเลย์ และนางแมททูน ภรรยาของมิชชันนารีมาถวายการสอนภาษาอังกฤษ วรรณคดีและวิชาวิทยาศาสตร์ แก่เจ้าจอม พระสนมและฝ่ายใน (วิไลเลขา ถาวรธนสาร ชนชั้นนำไทยกับการรับวัฒนธรรมเงินตรา หน้า 81-82) เพื่อใช้ในการติดต่อสื่อสารกับชาวตะวันตกที่เริ่มเข้ามามีบทบาทในสมัยนั้น

มิสซิส ดี.บี. บรัดเลย์ (ภาพจากหนังสือ สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้ากรุงสยาม เล่มต้น. 2516. หน้า 124)	มิสซิสสตีเฟน มัตตูน(หรือแมททูน)(ภาพจากหนังสือ สมเด็จพระจอมเกล้า เจ้ากรุงสยาม เล่มต้น. 2516. หน้า 124)