พระยาสารสินสวามิภักดิ์ (เทียนฮี้ สารสิน)

จากบันทึก "ชุมนุมพระนิพนธ์สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ" มีสามัญชนได้เล่าเรียนภาษาและมีโอกาสติดตามมิชชันนารีไปศึกษาวิชาแพทย์ที่อเมริกา ได้ประกาศนียบัตรเป็นแพทย์กลับมาเมืองไทย และได้เข้ามารับราชการในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ "นายเทียนฮี้ "รับราชการในตำแหน่งพระยาสารสินสวามิภักดิ์

การศึกษาดูงานต่างประเทศ

นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชหฤทัยมุ่งมั่นที่จะทรงปรับปรุงบ้านเมืองให้มีความเจริญทันสมัยอย่างอารยประเทศ ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ส่งเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์และพระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธร ไปดูงานการปกครองและบำรุงบ้านเมืองของอังกฤษที่สิงคโปร์ เมื่อ พ.ศ.๒๔๐๔ นอกจากนั้นยังส่งข้าราชการออกไปศึกษาวิชาเฉพาะอย่างที่พระองค์ต้องการอีกด้วย เช่น ส่งขุนมหาสิทธิโวหาร ออกไปดูงานการพิมพ์ และหมื่นจักรวิจิต ไปฝึกหัดการซ่อมนาฬิกา เป็นต้น

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุประดิษฐ์ กรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธร	สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค)

จะเห็นได้ว่าพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงส่งเสริมการศึกษาแบบตะวันตกเป็นอันมาก ทั้งการศึกษาภายในประเทศและการศึกษาต่างประเทศ โดยวิธีการส่งนักเรียนออกไปศึกษาและดูงานต่างประเทศ รวมทั้งมีผู้ขวนขวายศึกษาหาความรู้จากมิชชันนารีบ้าง ติดตามมิชชันนารีออกไปศึกษาต่างประเทศบ้าง หรือบิดามารดาส่งออกไปด้วยทุนส่วนตัวบ้าง ผู้ที่เดินทางออกไปศึกษาต่อต่างประเทศเหล่านี้ ได้กลับเข้ามารับราชการในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเกือบทั้งสิ้น

การส่งเสริมการเรียนรู้นอกระบบ

นอกจากการศึกษาในรูปแบบที่เป็นระบบแล้ว ยังมีการเผยแพ่รความรู้สมัยใหม่ให้แก่ราษฎรได้เข้าใจ ตามหลักวิชาซึ่งมีส่วนสำคัญในการปรับเปลี่ยนโลกทัศน์ของคนในสังคม ได้แก่
ด้านวิทยาศาสตร์ พระองค์ทรงทรงเผยแพร่ความรู้สมัยใหม่ให้แก่ราษฎร ได้เข้าใจตามหลักวิชา ซึ่งมีส่วนสำคัญในการปรับเปลี่ยนโลกทัศน์ของคนในสังคม ที่เคยมีความรู้ความเชื่อกันแต่เดิมมาแตกต่างไปจากความรู้ใหม่ที่เผยแพร่ในขณะนั้น ได้แก่ ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ การอธิบายปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ โดยให้ความรู้ว่าเป็นการเกิดขึ้นตามการหมุนเวียนของธรรมชาติ มิใช่การกระทำของเทวดาหรือภูตผีปีศาจ ดังเช่นฝนแล้งหรือฝนชุก เพราะขึ้นอยู่กับลักษณะภูมิประเทศและภูมิอากาศ มิใช่สิ่งเหนือธรรมชาติ ทรงแนะนำว่าหากกลัวฝนแล้งให้หาภาชนะเก็บน้ำไว้ใช้และให้รีบทำนาในช่วงที่ยังมีฝนชุกอยู่ เพื่อได้มีผลผลิตไว้บริโภคตลอดทั้งปี เหลือส่งขายมีรายได้เพิ่ม มีเงินใช้ในหน้าแล้ง ส่วนการเกิดสุริยุปราคาสามารถอธิบายได้ด้วยระบบการโคจรหมุนเวียนของโลก ดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ มิใช่เป็นเรื่องของไสยศาสตร์ ดังที่เคยเชื่อกันมา ด้วยเหตุนี้ทำให้พระองค์ทรงทำนายการเกิดสุริยุปราคาที่ ตำบลหว้ากอ จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ได้อย่างแม่นยำ